นพ.พัฒน์ศมา วิจินศาสตร์วิจัย
MClinEmbryol, EFOG-EBCOG, EFRM-ESHRE/EBCOG.
คลินิกมีบุตรง่าย LIFE by Dr. Pat
คนไข้มักจะถามหมอเสมอ ว่าระหว่างการรักษามีบุตรยากควรปฏิบัติตัวอย่างไรบ้าง เอาแบบที่มีงานวิจัยรองรับนะ มาดูกัน
ระบบสืบพันธุ์ผู้หญิงนี่ต้องบอกว่าเค้าชอบทางสายกลางครับ อะไรที่มากไป น้อยไป มักจะทำให้ระบบสืบพันธุ์ประท้วงก่อนเลยครับ โดยเฉพาะน้ำหนักเนี่ยเห็นชัดสุด ๆ
ปกติเราจะประเมินว่าน้ำหนักใครมากหรือน้อยเราจะเทียบกับส่วนสูงครับ โดยคำนวณจากดัชนีมวลกาย (Body Mass Index; BMI) โดยใช้สูตร ก
BMI = น้ำหนัก (กก.)/ส่วนสูง (ม.)²
โดยค่าปกติของ BMI คือ 18.0-25.0 kg/m² ครับ
ถ้าใคร BMI < 18.0 kg/m² ถือว่าผอมเกินไป
ส่วนใคร BMI > 25.0 kg/m² ก็ถือว่าน้ำหนักจะมากไปแล้วละครับ
หมอไม่อยากใช้คำว่าอ้วนนะคะเพราะว่าฟังแล้วมันจุก ๆ ยังไงไม่รู้ ขอเรียกว่าน้ำหนักตัวมากเกินแล้วกัน คนที่น้ำหนักตัวมากมักจะมีโอกาสท้องยากกว่าคนน้ำหนักปกติถึง 4% ต่อ BMI ที่เพิ่มขึ้น 1.0 kg/m2 สาเหตุมาจากอาจมีภาวะไข่ไม่ตกเรื้อรัง และยังพบว่าคนที่น้ำหนักเกินจะมีขนาดรังไข่เล็ก (ซึ่งอาจเกี่ยวกับการมีจำนวนไ่ข่ที่น้อยกว่า)
นอกจากนี้ผู้หญิงที่มีน้ำหนักเกินเมื่อท้องก็พบว่าเพิ่มความเสี่ยงต่อการแท้ง เบาหวานขณะตั้งครรภ์ (GDM) ความดันโลหิตสูงขณะตั้งครรภ์และมีโอกาสเกิดลิ่มเลือดอุดตันครับ ส่วนทารกในครรภ์ก็มีโอกาสเสียชีวิตในครรภ์เพิ่มขึ้น และน้ำหนักแรกคลอดเยอะเกิน นอกจากนี้ไขมันหน้าท้องที่หนาของคุณแม่นี่ยังทำให้การตรวจวินิจฉัยด้วยอัลตราซาวดน์ดูยากด้วยครับ เพราะมันตัองผ่านไขมันหน้าท้องกว่าจะไปถึงตัวเด็ก ทำให้การประเมินการเจริญเติบโตของทารกในครรภ์และการประเมินความผิดปกติแต่กำเนิดก็ยิ่งยากเข้าไปใหญ่
อย่างที่หมอบอกตั้งแต่ตอนต้นว่าระบบสืบพันธุ์ผู้หญิงชอบทางสายกลาง กรณีคนที่น้ำหนักตัวน้อยเกินไปก็มีปัญหามีบุตรยากเช่นกัน สาเหตุก็มาจากไข่ไม่ตกเรื้อรังเช่นกันครับ คนที่น้ำหนักตัวน้อยบางคนอาจมีความผิดปกติเกี่ยวกับการกิน เช่น anorexia หรือ bulemia ซึ่งควรได้รับการรักษาจากจิตแพทย์หรือนักจิตวิทยาร่วมด้วย โดยอย่างน้อยน้ำหนักตัวต้องกลับมาใกล้เคียงปกติก่อนจึงจะท้อง
แต่อย่างไรก็ตาม หมอว่าการลดหรือเพิ่มน้ำหนักเนี่ยเป็นเรื่องที่ต้องใช้เวลา ความพยายามและวินัยในตัเองมาก ๆ เลย ไม่ว่าจะต้องการน้ำหนักให้ขึ้นหรือลด บางคนใช้เวลาเป็นปี ดังนั้นอย่าลืมว่าโอกาสท้องนั้นลดจากอายุเรามากที่สุด ดังนั้นอย่ามัวแต่ลดน้ำหนักจนลืมมารักษามีบุตรยากนะครับ เดี๋ยวไข่หมดเกลี้ยงไปก่อน เตือนแล้วนะ
จากการศึกษาพบว่าผู้หญิงที่พยายามจะมีลูกได้รับคำแนะนำทางด้านโภชนาการน้อยมาก โดยมักจะได้รับเมื่อตั้งครรภ์และอายุครรภ์เกิน 12 สัปดาห์ไปแล้วซึ่งเลยช่วงระยะเวลาการสร้างอวัยวะต่าง ๆ ของทารกไปแล้วนั่นแหละ
สิ่งที่จะกล่าวต่อไปนี้หมายถึงให้กินจากอาหารที่มีสารอาหารเหล่านี้สูงนะเจ้าคะ ไม่ใช่กินเป็นเม็ดอาหารเสริม
ธัญพืชไม่ขัดขาว เช่น ข้าวกล้อง ข้าวซ้อมมือ เพราะนอกจากจะทำให้น้ำตาลในกระแสเลือดขึ้นช้าแล้วยังมีใยอาหารและวิตามินต่าง ๆ มากกว่าธืญพืชขัดขาวคร้บ
พบมากในปลาทะเล ถั่วและเมล็ดธัญพืชต่าง ๆ และน้ำมันมะกอกพบว่าผู้ที่รับประทานอาหารที่มี omega-3 สูงจะมีช่วงวัยเจริญพันธุ์ที่ยาวกว่า ทำให้ตัวอ่อนสวย และเพิ่มอัตราการคลอดมีชีพได้
การบริโภคอาหารที่มีไขมันทรานส์มากกว่า 2% ของแคลอรีที่ได้รับสัมพันธ์กับภาวะไข่ไม่ตกเรื้อรังและเยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่
ยังไม่พบหลักฐานว่าการตรวจวัดค่าสารอาหารต่าง ๆ จากเลือดหรือเส้นผมจะช่วยให้ตั้งครรภ์ง่ายขึ้นยกเว้นการตรวจระดับวิตามินดีในเลือดที่อาจทำให้โอกาสท้องมากขึ้นหากพบว่าระดับต่ำและได้รับวิตามินดีเสริมแต่ยังต้องการข้อมูลจากการศึกษาเพิ่มเติม
อาหารเสริมสำหรับคนเตรียมมีลูกในท้องตลาดมีเกลื่อนกลาดซะยิ่งกว่าจำนวนคนอยากมีลูกอีกอะหมอว่า แต่จะซื้ออะไรมากินมาใช้ ให้ตั้งสตินิดนึงก่อน เนื่องจากหลายขนานไม่ได้มีหลักฐานทางการแพทย์ว่าช่วยเพิ่มโอกาสการมีลูกได้จริง ๆ สำหรับอาหารเสริมที่ควรใช้ในคนที่เตรียมตัวมีบุตรได้แก่
ลดโอกาสการเกิดความผิดปกติแต่กำเนิดกลุ่ม neural tube defect เช่น ปากแหว่ง เพดานโหว่ ในทารกได้
ช่วยให้ไข่คุณภาพดี
ช่วยการฝังตัวของตัวอ่อน
ช่วยสร้างฮอร์โมนเพศ
ช่วยในการรับตัวอ่อนของผนังมดลูก
ช่วยเสริมสร้างกระดูกของทารกในครรภ์
ต้านอนุมูลอิสระ
อาจช่วยลดความเสียหายของ DNA และ mitochondria ในเซลล์ไ่ข่จากอายุที่เพิ่มขึ้นได้
ต้านอนุมูลอิสระ
ทำให้ท้องเร็วขึ้น
ช่วยการทำงานของ mitochondria ซึ่งเป็นแหล่งพลังงานของเซลล์ไข่
เสริมการสร้างฮอร์โมน progesterone
ช่วยชะลอรังไข่เสื่อม
ช่วยชะลอรังไข่เสื่อม
ทำให้คุณภาพตัวอ่อนดีขึ้น
ช่วยชะลอรังไข่เสื่อม
ทำให้คุณภาพตัวอ่อนดีขึ้น
มีความจำเป็นในการสังเคราะห์ mRNA ในช่วงแรกของการเจริญของตัวอ่อน
ช่วยในการเจริญของถุงไข่และความสมบูรณ์ของเซลล์ไข่
การสูบบุหรี่จะเร่งให้จำนวนถุงไข่ตายลงเร็วขึ้น โดยพบว่าผู้หญิงที่สูบบุหรี่จะเข้าวัยทองไวกว่าคนที่ไม่ได้สูบบุหรี่ 1-4 ปีเลยนะ
ผู้หญิงควรหยุดสูบบุหรี่อย่างน้อย 6 เดือนก่อนที่จะวางแผนท้อง
การสูบบุหรี่ยังทำให้คุณภาพไข่และหน้าตาของเซลล์ไข่ผิดปกติอีกด้วย
ผลของสุรากับการเจริญพันธุ์ยังไม่สามารถสรุปได้แน่ชัด
บางการศึกษาพบว่าการดื่มสุราเพียงวันละเล็กน้อย ไม่พบว่ามีผลต่อการรักษามีบุตรยาก
ผู้หญิงที่ดื่มหนัก แม้เพียงสัปดาห์ละ 2 วัน พบว่า AMH จะน้อยกว่าผู้หญิงที่ดื่มเล็กน้อย ถึง 26%
ผลของกาแฟกับการเจริญพันธุ์มีทั้งการศึกษาที่พบว่ามีผลเสีย แต่บางการศึกษากลับพบว่าไม่มีผล
การศึกษาในหลอดทดลองพบว่าคาเฟอีนเพิ่มจำนวนตัวอ่อนปฏิสนธิปกติ (2PN) และลด DNA fragmentation
ในผู้หญิงที่มี BMI ปกติ ผู้หญิงที่ออกกำลังกายสม่ำเสมอจะท้องง่ายกว่าคนที่ไม่ได้ออกกำลังกายเป็นประจำ (สม่ำเสมอคือออกำลังอย่างน้อย 150 นาทีต่อสัปดาห์ด้วยความรุนแรงปานกลาง)
ส่วนการออกกำลังกายที่หนักหน่วง เช่น ออกทุกวัน ออกจนสลบเหมือดกลับทำให้มีบุตรยากและลดโอกาสการคลอดมีชีพถึง 50%
ระหว่างการตั้งครรภ์ การออกกำลังกายสม่ำเสมอจะลดโอกาสการคลอดก่อนกำหนด ความดันโลหิตสูงระหว่างท้อง และเบาหวานช่วงท้อง แม้ว่าจะเพิ่งมาเริ่มออกกำลังตอนท้องแล้วก็ตาม
แนะนำผู้หญิงที่วางแผนมีลูกและที่กำลังท้องให้ออกกำลังกายระดับปานกลางเป็นเวลา 20-30 นาที/วัน โดยสามารถออกได้ทุกวัน
จำนวนชั่วโมงการนอนสัมพันธ์กับโอกาสการตั้งครรภ์
การเกิด LH surge ตามธรรมชาติก่อนไ่ข่ตกก็อาศัยการสังเกตจังหวะการนอนเพื่อให้ไข่ตกในช่วงวลาที่สามารถใช้ไข่ที่ตกนั้นได้
การนอนหลับพักผ่อนไม่เพียงพอ ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันทำงานผิดปกติและมีการอักเสบเพิ่มขึ้นด้วย
คำแนะนำ
ควรนอนอย่างน้อย 8 ชั่วโมงต่อคืน
หลีกเลี่ยงแสงจากหน้าจอ ไม่ว่าจะเป็นโทรศัพท์มือถือ คอมพิวเตอร์ โทรทัศน์ 2-3 ชั่วโมงก่อนนอนจะทำให้หลับได้นานและดีขึ้น
ผู้หญิงที่มีบุตรยากพบว่ามีโอกาสวิตกกังวล เครียดและภาวะซึมเศร้าสูงกว่าผู้หญิงที่มีลูกเกือบ 10 เท่า
มีครูทางธรรมของหมอเคยสอนว่าจิตมนุษย์มันไวยิ่งกว่าลิงอะ เสี้ยววินาทีนึงมันรู้สึกอย่างนี้ แต่อีกเสี้ยววินาทีนึงมันวิ่งแล่นไปรู้สึกอะไรแล้ว เราไม่สามารถบังคับจิตให้รู้สึกอย่างที่เราต้องการได้ื สิ่งเดียวที่จะทำได้ก็คือต้องหาสิ่งที่เราทำแล้วเราจะหันไปสนใจสิ่งนั้นคือการทำอะไรที่จะดึงความสนใจเราไปทำสิ่งที่เราทำแล้วใจฟู
เทคนิคพิชิตความเครียด
ที่หมอแนะนำบ่อย ๆ คือ จดรายการที่เราทำแล้วมัน 'ใจฟู' เก็บไว้ พอเราเริ่มจิตตกก็เปิดรายการมาดูแล้วไปทำสักอันนึง อย่าคิดเยอะ
การเจริญสติ (Mindfulness) เป็นเทคนิคทางจิตวิทยา (และทางพุทธศาสนาด้วยนะ) ที่แนะนำกันอย่างแพร่หลาย ทำง่าย ๆ เพียงแค่พิจารณาว่าสิ่งที่เรากำลังเผชิญอยู่คืออะไร และเรารู้สึกกับมันอย่างไร มีสติตื่นรู้อยู่ตลอด จะมีปัญหาอะไรเราก็จะผ่านไปได้สบายมาก ๆ
นอกจากนี้การฝังเข็ม การนั่งสมาธิก็มีงานวิจัยว่าได้ผลในการลดความเครียดได้ดี
จริง ๆ เทคนิคการนั่งสมาธิแบบอาณาปาณสติเนี่ยหมอว่าได้ผลดีกับภาวะเครียดมาก ๆ และทำได้ง่ายและเร็วมากคือ เราแค่วางความรู้สึกทุกอย่าง มาเพ่งความสนใจที่ลมหายใจ เข้า ออก ที่ปลายจมูกเรา รับรองไ่ม่ถึงนาที หายเครียดเลย
Kermack A. What Lifestyle Adjustments Can Maximize the Chance of a Natural Conception and Healthy Pregnancy in Women over 40? In: Nikolaou DS, Seifer DB, eds. Optimizing the Management of Fertility in Women over 40. Cambridge University Press; 2022:27-38 doi.org/10.1017/9781009025270.
Hart RJ. Nutritional supplements and IVF: An evidence-based approach. Reproductive BioMedicine Online. 2024;48(3) doi:10.1016/j.rbmo.2023.103770.